شعارسال: کارخانه ریسباف، دومین کارخانه ریسندگی اصفهان، در سال ۱۳۱۱ با مشارکت جمعی از سرمایه‌داران در اصفهان راه‌اندازی شد. این اثر در سال ۱۳۸۱ به ثبت ملی رسید و سال‌هاست بر سر احیای کاربری آن از تبدیل شدن به موزه بزرگ اصفهان و سایر کاربری‌ها صحبت‌هایی به میان آمده است. حال اما ریسباف مهم‌ترین میراث صنعتی اصفهان، بی‌دفاع در معرض فرسایش و آسیب جوی قرار گرفته است، تخریب یادمان‌های تاریخی و وضعیت حفاظت ریسباف در ماجرای تملک آن بین بانک ملی و وزارت راه و شهرسازی فصل تلخ تاریخ این سرزمین است. این در حالی است که میراث‌فرهنگی می‌گوید این اثر ثبت ملی در اختیار آن‌ها نیست.
 
کارخانه ریسباف که سال‌هاست برای تبدیل به موزه اصفهان بلاتکلیف مانده، نه‌تنها شرایط حفاظتی خوبی ندارد، بلکه در این روزهای بارانی بیش‌تر در معرض فرسایش و آسیب قرار گرفته است. ریسباف در کشاکش مالکیت وزارتخانه راه و شهرسازی و بانک ملی، در معرض فرسودگی و فرسایش است معلوم نیست مسئولیت حفاظت آن بر عهده کدام نهاد است و در این میان این اثر ثبت ملی به حال خود رها شده و در معرض آسیب‌های جدی قرار گرفته.
 
میراث‌فرهنگی اما می‌گوید کارخانه ریسباف در اختیار آن‌ها نیست و اقدامات لازم برای حفاظت از این اثر ثبت‌شده برعهده مالک است. همه این‌ها در حالی است که نظارت بر چگونگی حفاظت و کیفیت آن برعهده این نهاد است و باید به بانک ملی یا وزارتخانه راه و شهرسازی در این رابطه اخطار جدی بدهد.
 
سقف‌های فروریخته ریسباف و شرایط نامطلوب این اثر در روزهای بارانی گذشته، نشان از بلاتکلیفی این میراث صنعتی اصفهان دارد. اثری که بارها و بارها مسئولان اصفهان بر اهمیت آن تأکید کرده‌اند و در دوره‌های مدیریتی‌شان از شعارها و برنامه‌هایی برای حفاظت و احیای آن گفته‌اند؛ برنامه‌هایی که از دوره ریاست جمهوری احمدی‌نژاد تاکنون و بر کرسی نشستن شهرداران و مدیران گوناگون هیچ‌گاه عملی نشد و حتی مالکیت آن هم در کلاف سردرگمی باقی ماند که آسیب‌های ناشی از عدم حفاظت درست و درمان هم از همین رهگذر است.
 
واکنش میراث‌فرهنگی اصفهان در مقام ناظر
 
فریدون اللهیاری، مدیرکل میراث‌فرهنگی اصفهان، درباره وضعیت حفاظتی و شرایط نامطلوب این اثر تاریخی و صنعتی اصفهان می‌گوید: طبق برنامه ششم توسعه دستگاه‌های اجرایی و دولتی‌ای که بناهای تاریخی را در اختیار دارند مکلف به حفاظت از آن‌ها هستند و این‌گونه نیست که چون برخی از این آثار ثبت ملی هستند، میراث‌فرهنگی مسئولیت حفاظت آن‌ها را هم داشته باشد.
 
این مسئول میراث‌فرهنگی اصفهان به ایرنا گفت: این ماجر می‌تواند پیگیری حقوقی داشته باشد و میراث‌فرهنگی می‌تواند در این رابطه و بحث‌های حفاظتی موضوع را به نهادهای مربوطه منعکس کند و اخطار بدهد.
 
وی همچنین اضافه کرد: ریسباف در فهرست آثار ملی قرار دارد و وظیفه ما این است که از مداخله ساختاری که خلاف  قوانین  آثار ملی است، جلوگیری کنیم و نکته دیگر این‌که کاربری‌های آینده‌ای که در آن تعریف می‌شود باید با هماهنگی میراث‌فرهنگی باشد.

ریسباف در کلاف سردرگم نقل‌وانتقال
 
بعد از پرداخت بخشی از هزینه‌ها و انجام معاملاتی، بنا بود کارخانه ریسباف در  تملک وزارت راه و شهرسازی قرار گیرد و حتی شورای سیاست‌گذاری و راهبردی با عضویت وزارتخانه راه و شهرسازی، معاونت میراث‌فرهنگی، مدیرعامل شرکت عمران و بهسازی ایران، دبیر شورای عالی شهرسازی و معماری، استانداری اصفهان  و شهرداری تشکیل شد. مسابقه طراحی و بازآفرینی و اعلام برنده‎های آن حاصل برنامه‌ریزی‌های این شورا بود که در تیرماه ۹۷ انجام شد.
 
همه این‌ها در حالی است که این اثر تاریخی در گام اول نیازمند طرح‌های فوری مرمتی است و در گام بعدی فراتر از این فراخوان شورای راهبردی، نیاز به برنامه‌ریزی‌های جدی‌تر با مطالعات دقیق‌تر و علمی‌تر درباره احیاء و بازآفرینی در سطح ملی و بین‌الملی است. در زمان حاضر اما تملک ریسباف در کش‌وقوس نقل‌وانتقال، مطابق معمول دچار سردرگمی و آسیب‌های ناشی از نبود حفاظت درست و درمان است.
 
ریسباف در انحصار آپارتمان‌های برافراشته
 
ریسباف در سال ۸۱ ثبت ملی شده است. گرچه در سال‌های اخیر با عنوان احیای کارخانه ریسباف در غالب موزه و کارخانه نوآوری در لابه‌لای سخنان مدیران شهری و دولتی بر سر زبان‌ها و سوژه رسانه‌ها بوده، اما در این سال‌ها حفاظت این اثر ملی با چالش جدی روبه‌رو بوده و در دل یکی از بهترین محورهای شهری اصفهان یعنی چهارباغ بالا متروک مانده است.
 
این در حالی است که برخلاف قانون در فاصله پنج‌متری این میراث صنعتی آپارتمان‌های بلند و گران‌قیمت برافراشته شده  و کارخانه صنایع پشم در آن سوی خیابان چهارباغ  به‌دلیل فرسودگی، کماکان کوچک و کوچک‌تر شده  و تنها به سردر و عمارتی از آن اکتفا شده است. کارخانه ریسباف با این وضعیت بی‌دفاع و شرایط نامطلوب حفاظت شاید در انتظار سرنوشتی باشد که بر سر کارخانه صنایع پشم آمد؛ فرسایش و ویرانی و عاقبت هم تخریب و کوچک شدن این اثر ملی در جوار مجتمع‌های تجاری نونوار و آپارتمان‌های بلند.
 
پاسخگوی حفاظت ریسباف کیست؟
 
سوالات جدی اما این‌ها هستند؛ چرا بانک ملی و سهام‌داران، به‌عنوان مالک، در حفاظت این اثر تعلل کرده‌اند؟ چرا میراث‌فرهنگی اصفهان، به‌عنوان ناظر اصلی، پیگیر جدی حفاظت و مراقبت از این اثر ثبت ملی نبوده است؟ دلیل این بی‌توجهی‌ها و این‌که این میراث صنعتی این‌گونه به حال خود رها شده تا بخش‌های از آن در مجاورت گذرها بر سر هم آوار بشود چیست؟ و چرا تکلیف تملک این کارخانه از سوی بانک ملی و وزارت راه و شهرسازی مشخص نمی‌شود تا وضعیت حفاظت، مرمت و احیای آن مشمول پروسه زمانی طولانی‌تری نشود؟ پاسخگوی اصلی اما کدام نهاد است؟ بانک ملی که می‌گوید در حال واگذاری ریسباف است یا وزارت راه و شهرسازی که می‌گوید هنوز این کارخانه در تملک بانک ملی است؟ یا میراث فرهنگی که به‌کل می‌گوید هیچ‌کجای این ماجرا نیست و در قامت ناظر مسئولیتش را نادیده می‌گیرد؟
 
تبدیل موزه ریسباف به موزه منطقه‌ای مصوبه هیئت دولت را داشت. این ماجرا برمی‌گردد به سال ۹۰ و دوران ریاست جمهوری احمدی‌نژاد. براین‌اساس مقرر بود ریسباف توسط میراث‌فرهنگی تملک شود، اما بانک ملی مدعی شد این اثر در تملک او و سهامداران است و دولت باید حقوق همه مالکان را پرداخت کند. اما همین دو سال پیش بود که وزارت راه و شهرسازی پا به میدان گذاشت تا ریسباف را خریداری کند. عاقبت اما باز پاره‌ای از اختلافات سد راه و باعث شد ریسباف هم‌چنان در تملک بانک و وضعیت حفاظتش نامشخص بماند.
 
مدیرکل  اداره راه و شهرسازی اصفهان در این رابطه گفت: ریسباف در اختیار راه و شهرسازی استان نیست. کارخانه را شرکت بازآفرینی وابسته به وزارت راه و شهرسازی خریده، اما در حقیقت الان هم تحویل وزارتخانه نشده و همچنان در تملک بانک ملی است.
 
به‌گفته علیرضا قاری‌قرآن، گویا در قرارداد، بحث‌های مالی بین شرکت بازآفرینی و بانک ملی تعیین تکلیف نشده و به همین جهت پروژه هنوز تحویل شرکت بازآفرینی هم نشده است. بدین‌جهت این مقام استانی وزارت راه و شهرسازی می‌گوید هر بحثی پیرامون حفاظت برعهده بانک ملی است.
 
ریسباف در گیرودار اختلاف‌نظرها و اختلافات مالی
 
لیلا پهلوان‌زاده کارشناس مرمت بناهای تاریخی است. او بیش‌تر از یک دهه بر روی میراث صنعتی اصفهان کار کرده و از منظر کارشناسی از نزدیک پیگیر ماجرای ریسباف در سال‌های گذشته بوده است. وی با اشاره به وضعیت نابه‌سامان کارخانه ریسباف، گفت: بعد از بازدید عباس آخوندی،  وزیر راه و شهرسازی در سال ۹۷، باز اختلافات جدیدی مابین بانک ملی و وزارت راه و شهرسازی مبنی بر پرداخت نشدن برخی هزینه‌ها شکل گرفت.
 
این کارشناس هم‌چنین یادآور شد: البته دیدگاه‌هایی که در آن زمان وزارت راه و شهرسازی درمورد بناهای تاریخی داشت دیگر حاکم نیست. در زمان حاضر آن‌ها معتقدند بناهای تاریخی به وزارتخانه راه و شهرسازی  ارتباطی ندارد و این کار به وزارت میراث‌فرهنگی مربوط است.
 
بنابراین آن‌طور که پهلوان‌زاده می‌گوید وزارت راه و شهرسازی به‌کل تملک این میراث صنعتی و احیای آن را خارج از مسئولیت‌های خود می‌داند و از اهدافی که در این رابطه داشته به‌تعبیری عقب‌نشینی کرده است. دلسردی و اعتقاد نداشتن مسئولان این نهاد به احیاء و نگهداری این اثر در چهارچوب وظایفشان حالا ماجرای ریسباف و حفاظتش را پیچیده‌تر می‌کند. این در حالی ست که بیش‌تر هزینه‌های خرید این اثر به بانک ملی پرداخت شده اما رسماً به تملک این وزراتخانه درنیامده است.
 
ریسباف از یک سو بین بانک ملی و سهامداران و از سوی دیگر وزارت راه و شهرسازی معطل رسیدگی و حفاظت مانده است. وضعیت بی‌دفاع کارخانه در مقابل نزولات جوی باعث شده تا در این روزهای بارانی اصفهان، سقف‌ها بیش‌تر ریزش کند و این بنا در معرض آسیب‌های بیش‌تر باشد.
 
پهلوان‌زاده دراین‌باره گفت: بخش زیادی از سقف‌های ریسباف متزلزل بوده‌اند و بارندگی‌ها می‌توانست ریزش آن‌ها را بیش‌تر تشدید کند. این کارخانه یک حسن بزرگ دارد و آن این است که همچنان دیواره‌های اصلی سالن‌های کارگاهی محکم هستند، اما درعین‌حال هر زمانی که بنا باشد این ساختمان مرمت شود، باید تمامی سقف‌ها تعویض شوند.
 
این پژوهشگر میراث صنعتی  از نیت‌های نه‌چندان مطلوبی پرده برمی‌دارد که شاید فاتحه این کارخانه بزرگ را می‌خواند؛ اتفاقی که برای کارخانه صنایع پشم در آن سوی چهارباغ افتاد و بخش‌های زیادی از این کارخانه تخریب و تنها به عمارت میانی و سردر آن اکتفا شد.
 
ریسباف و تخلف‌های آشکار شهرداری و میراث‌فرهنگی
 
نویسنده کتاب «میراث معماری صنعتی معاصر ایران» با بیان این‌که مجوز ساخت آپارتمان‌های بلند خیابان هفت‌دست در فاصله پنج متری از کارخانه ریسباف که جزو آثار ملی است تخلف آشکار شهرداری و میراث‌فرهنگی اصفهان است، افزود: عقب‌نشینی‌ها را باید به زمین کارخانه شهرضای جدید که آپارتمان‌ها در آن ساخته شده می‌دادند، اما حیفشان آمد حتی دو متر عقب‌نشینی بدهند. حالا آپارتمان‌های بلند هشت‌طبقه در یک گذر تنگ ساخته و تبدیل به یک معضل شده است.
 
این کارشناس و استاد دانشگاه در ادامه گفت: حالا به این فکر رسیدند که عقب‌نشینی را باید به  کارخانه ریسباف بدهند و انبارهای این ضلع را تخریب کنند؛ کاری که  اصلاً خلاف است و این‌که چطور توانستند در فاصله پنج‌متری یک اثر ثبت ملی، جواز هفت‌طبقه بدهند جای تأمل دارد.
 
پهلوان‌زاده با اشاره به این‌که از سوی شمال کارخانه و در گذر یحیی‌خان هم عقب‌نشینی‌ها بیش‌تر عاید کارخانه شده است، افزود: هدف سرمایه‌گذاران این است که از سه جا کارخانه را کوچک کنند و با نگهداری یکی‌دوتا از بناهای آن بگویند کارخانه ریسباف را احیاء کرده‌اند.
 
به‌عقیده پهلوان‌زاده مشکل این است که سرمایه‌گذاری که می‌خواهد ریسباف را بخرد باید سرمایه‌گذاری برایش بصرفد، اما متأسفانه نمی‌دانند شاید اگر کار علمی و فکرشده انجام بدهند هم می‌تواند به‌عنوان یک کار خوب علمی زبانزد دنیا بشوند و هم منافعشان تأمین شود، اما چیزی که اولین‌بار به ذهن آن‌ها می‌رسد، تخریب است.
 
این کارشناس افزود: اگر کسی بخواهد این کارخانه را احیاء کند، باید طوری باشد که  یادآور گذشته ریسباف باشد؛ هم کاربری‌های جدید و هم روح صنعتی‌اش را داشته باشد.
 
استان اصفهان دارای بیش از ۶۰۰ خانه تاریخی است که بیش از نیمی از آن‌ها در شهر اصفهان قرار دارد.
هفت اثر از آثار تاریخی اصفهان به‌نام‌های میدان نقش جهان، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع و سه قنات به‌نام‌های وزوان، مزدآباد و مون به ثبت جهانی رسیده و کانون توجه گردشگران داخلی و خارجی است. تاکنون بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی این استان شناسایی شده و یک‌هزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی رسیده است.

 

شعار سال،با اندکی تلخیص و اضافات برگرفته  از  روزنامه سبزینه ،تاریخ انتشار:  27فروردین    1399،کدخبر  :82461 www.sabzineh.org