شعارسال: خانه باقری‌ها در مرکز تاریخی شهر گرگان و در شمال کشور ایران واقع شده است. ساخت بنا‌های اولیۀ این خانه در اواخر دورۀ قاجار حدود ۲۰۰ سال پیش آغاز شد و توسعه آن تا اوایل دورۀ پهلوی یعنی حدود ۵۰ سال پیش ادامه داشت. این خانۀ زیبا بزرگترین خانۀ تاریخی شمال ایران است که حدود ۲۰۰۰ متر است و شامل ۷ حیاط است که همگی آن‌ها با نقشه‌ای پیچیده و جذاب به هم راه دارند. ساختمان‌های آجری در چهارطرف حیاط‌ها می‌باشند و به علت هوای مرطوب در شمال ایران بر روی سکو‌های آجری که حدود یک متر و نیم از حیاط بلندتر است ساخته شده‌اند. سقف‌های آن‌ها با سفال‌های قرمز رنگ و هندسه‌های خلاق یک از منحصربه‌فردترین لندسکیپ‌ها را در بافت تاریخی گرگان ایجاد کرده است.

این خانه یکی از منحصربه‌فردترین و زیباترین خانه‌های ایران است. در مرکز تمامی حیاط‌ها یک حوض با هندسه متفاوت قرار گرفته است. به‌علاوه درختان نارنج و انار که امروزه از نژاد‌های کم یاب در ایران هستند در تمامی حیاط‌ها سرسبزی بی‌نظیری به همراه سایه‌های دلنشین بر روی حجم بنا ایجاد کرده‌اند. یکی دیگر از نقاط جذاب این مجموعه ساختمان پله‌ها، تراس‌ها، ستون‌ها و پنجره‌های چوبی است که تمامی آن‌ها تزئیناتی با الگو‌های خلاقی دارند و در پنجره‌ها شیشه‌های رنگی به آن اضافه شده است که نور‌های رنگی دلنشینی به فضا‌های داخلی وارد می‌کند.

*ایده‌های خلاق برای تولدی دوباره

این خانه سال‌های زیادی رها شده بود و خالی از سکنه بود. خلق تجربه زیست در یک خانه ایرانی با الگو‌های منحصربه‌فرد نحوۀ زندگی در آن برای توریست‌ها و افراد مختلف اصلی‌ترین ایدۀ استفاده مجدد سازگار برای خانه باقری‌ها بود. هتلی در یک خانۀ تاریخی با امکانات مدرن و در قلب تاریخی شهر که علاوه بر اقامت تجربه‌های بیشمار دیگری به مهمان می‌دهد و خود هتل مقصدی برای سفر است.

تمامی الحاقات جدید بسیار مینیمال و با کمترین مداخله و با احترام به اصل بنا طراحی و اجرا شدند. تعریف مسیر و عبور از حیاط‌ها با الگو‌های جدید و خلاق طراحی شد که فرد را از در ورودی با یک مسیر پیچیده و جذاب و از طریق حیاط‌های مرتبط به هم به اتاق‌های هتل، رستوران یا کافه می‌رساند که مانند یک بازدید توریستی است. در تمامی پروژه به مکان‌هایی برای تعامل و گفت‌و‌گوی افراد غریبه با همدیگر توجه شد و این یکی دیگر از کانسپت‌های مهم پروژه بود.

در این پروژه به تمامی جزییات طراحی داخلی توجه شده است. تمامی مبلمان‌ها، چراغ‌ها و حتی ظروف غذا دست ساز و با توجه به کانسپت پروژه طراحی و ساخته شدند. رویکرد احیا در تمامی جوانب پروژه از جمله کانسپت غذا‌ها و نوشیدنی‌ها در رستوران در نظر گرفته شد. غذا‌ها و نوشیدنی‌هایی که پخت و سرو آن‌ها فراموش شده بود دوباره از روی اسناد و کتاب‌های آشپزی تاریخی بازآفرینی شدند.

*در مسیر تغییر

در قدم اول با تمامی افراد خانواده باقری که زمانی در این خانه زندگی کرده بودند مصاحبه شد تا تمامی کاربری فضا‌ها در گذشته تدقیق شود. در کاربری جدید تلاش شد که فضا‌های جدید منطبق با گذشته باشد به طور مثال آشپزخانه هتل امروز همان جایی است که در گذشته بوده است و فقط تاسیسات جدید به آن اضافه شده است و همچنین رستوران در اتاق‌هایی است که در گذشته تمام اعضای خانواده دور هم در آن غذا می‌خوردند. بزرگترین حیاط و ساختمان‌های اطراف ان به عنوان یک حیاط عمومی و فضای تعاملی و نیز حیاط کافه و رستوران در نظر گرفته شد تا علاوه بر مهمان‌های هتل مردم محله هم بتوانند از این فضا استفاده کنند. از طریق یک حیاط میانی مهمان‌های هتل به دو حیاط خصوصی‌تر می‌روند که تمامی بنا‌های اطراف آن اتاق‌های هتل است و فضای دنج و صمیمی و آرام است.

در فرایند مرمت و طراحی استفاده مجدد تلاش شد که تمامی ساختار‌های اصیل حفظ شوند و فضا‌هایی که با توجه به نیاز کاربری جدید اضافه می‌شوند از جنس شیشه، آیینه و نوار‌های فلز‌های باریک باشند که هیچ رنگ و بافت جدیدی به بنا اضافه نکنند و در احترام کامل به آن باشند. پنجره‌هایی که دیگر وجود نداشتند و در طی سال‌ها از بین رفته بودند با شیشه‌های کاملا ساده جایگزین شدند، چون هم آن تزئینات نفیس چوبی پنجره‌ها قابل تکرار نبود و هم با این طرح نور بیشتری به اتاق‌ها وارد می‌شد. طراحی چراغ‌های حیاط با یک حباب ساده و یک پایه مشکی ساخته شد. مبلمان اتاق‌های هتل نیز از همین الگو پیروی کردند. اتاق‌های غذاخوری سابق دارای تزئینات چوبی دست ساز و تزئینات گچی ارزشمندی بودند بنابراین مبلمانی که برای این بخش طراحی شد با چوب‌های دست ساز با ترکیبی از آیینه بود. ظرف‌های دست ساز فلز برنجی روی میز‌های آیینه‌ای تلالو بی نظیر و حسی از مجلل‌بودن را ایجاد کرد.

فضا‌های سبز و گل و گیاهان زیادی برای طراوت و سرسبزی به حیاط‌ها و تراس‌ها اضافه شد. به علت هوای بسیار سرد در زمستان‌های گرگان نیاز داشتیم که یک فضای گلخانه‌ای برای گیاهان داشته باشیم بنابراین در حیاط هتل یک گلخانه شیشه‌ای با فریم‌های مشکی ساخته شد و این امکان ایجاد شد که مهمان‌های هتل در یک گلخانه سرسبز و با طراوت چایی‌های ایرانی بنوشند و لذت ببرند.

*چگونه با آینده سازگار است؟

خانه باقری سال‌ها در بافت گرگان و در نزدیکی بازار زندگی کرده بود. تمامی مردم محله خاطرات زیادی در رابطه با این ساختمان داشتند. با تمام مردم محله و کاسبان بازار سنتی مصاحبه کردیم و تمامی خاطرات آن‌ها را ثبت کردیم. تلاش کردیم تا ارتباط مردم با این خانه دوباره برقرار شود. معتقد بودیم که این بخشی از زندگی این خانه است که کمک می‌کند تا لایه‌های دیگری از خاطرات امروزه به وجود بیاید و پیوند میان این ساختمان با بافت زمینه و مردم همیشه برقرار باشد. حضور مردم و ایجاد خاطرات و تعلق خاطر آن‌ها به فضای خانه باقری همان پلی بود که گذشته این خانه ارزشمند را به امروز و آینده پیوند می‌زد. به این منظور بزرگترین حیاط از هفت حیاط را یک فضای عمومی در نظر گرفتیم که مردم محله می‌توانند در آن دور هم جمع شوند، از سینمای روباز استفاده کنند، در رستوران و کافه‌های آن غذا بخورند و یا مراسمات خانوادگی خود را در آن برگزار کنند. در برنامه‌ریزی کاربری جدید در نظر گرفته شد که تمامی جشن‌های ملی از جمله جشن سال نو در این بخش و با حضور مردم محله برگزار شود. در ایوان بالای حیاط اصلی یک فضای جلسه در نظر گرفتیم که مسائل مربوط به محله و بافت تاریخی با حضور میراث فرهنگی و مردم محله در آن برگزار گردد.

یکی از مهم‌ترین تاثیراتی که این پروژه داشت این بود که در جلسات با مردم محلی تصمیم گرفته شد که تمام کوچه‌ها با مشارکت مردم و هتل هفت پیکر و میراث فرهنگی سنگ فرش و نورپردازی شود؛ و این کار تاثیر بسیار خوبی در کیفیت محله ایجاد کرد. به علاوه مردم محله نیز تشویق شدند تا چند بنای دیگر را در این محله استفاده مجدد کنند.

شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت کانون انسان شناسی و فرهنگ، تاریخ انتشار: 2تیر1402، کدخبر: -، anthropologyandculture.com