شعارسال: خروجی سدهای تامین کننده آب مشهد به صفر رسیده است و این موضوع موجب شده تا دولت یک بار دیگر به طرحهای ناتمام گذشته و یا تهاتر نفت با آب برای خروج از این بحران بیندیشد!
مشهد مقدس برای رفع عطش شهروندانش نیاز به ۲۷۰ میلیون مترمکعب آب در سال نیاز دارد که بنا برپیشبینیها این رقم در سال ۱۴۲۰ به ۴۰۰ میلیون مترمکعب خواهد رسید.
در طی دو سال گذشته مشهد در وضعیت خشکسالی شدید قرار داشته لذا در سال آبی ۹۹-۱۴۰۰ میانگین بارندگی نسبت به دوره درازمدت بیش از ۷۰ درصد کاهش نشان میدهد و لذا خراسان رضوی بدترین شرایط خشکسالی در ۵۰ سال گذشته را تجربه میکند.
بررسی وضعیت منابع آبی مشهد حاکی از آنست متاسفانه سدهای تامین کننده آب مشهد شامل سدهای دوستی، طرق، اَرداک و کارده به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی در شرایط بسیار نامناسبی قرار دارند و خروجی آنها به عدد صفر رسیده است.
ورودی سدها به صفر رسید
مدیرروابط عمومی شرکت آب منطقهای خراسان رضوی در پاسخ به سوالات متعدد ما مبنی بر وضعیت سدها بیان میکند: سد طرق گنجایش ذخیره ۳۲ میلیون و ۸۰۰ هزار مترمکعب آب را دارد که از این میزان در حال حاضر ۳ میلیون و ۴۷۰ هزار مترمعکب آب پشت این سد قرار دارد در حالی که سال گذشته در همین مقطع ۷ میلیون و ۸۵۰ هزار مترمکعب آب پشت سد طرق وجود داشت و حتی این میزان قابل برداشت نبوده و خروجی این سد را صفر کرده است.
کاظم جم اذعان میکند: ظرفیت ذخیره سد کارده نیز ۲۶ میلیون متر مکعب است که فقط ۸ درصد ظرفیت را آب در پشت خود دارد و میزان خروجی این سد نیز به صفر رسیده است. وی ادامه میدهد: سد «ارداک» وضعیتی اینچنینی دارد و با اینکه از ۳۰ میلیون و ۳۰۰ هزارمترمکعب گنجایش دارد، اما خروجی سد ارداک نیز هم، چون سدهای «طرق» و «کادره» صفر است.
چشم دوختن دولت به کوههای هزار مسجد
یکی از گزینههایی که بیش از یک دهه از طرح آن میگذرد و پیش از این در دولتهای گذشته قرار بود تا آب مورد نیاز مشهد را تامین کند انتقال آب از کوههای هزار مسجد به این کلانشهر بود که به دلیل بی مهریهای فراوان بیش از یک دهه است به دست فراموشی سپرده شد.
بنا بر اذعان مسئولان، سالانه بیش از ۶۰ میلیون مترمکعب آب استان از مرزهای شمال شرقی کشور به خارج حوزه میرود که قرار بود در قالب طرح «مدیریت آبهای مرزی کوههای هزار مسجد» جلوی آن گرفته شود.
هزار مسجد یا رشتهکوه هزار مسجد، ارتفاعات شمال خراسان را تشکیل میدهد که بهصورت مرزی طبیعی دشت هموار مشهد را از صحرای سرد و خشک قرهقوم ترکمنستان جدا میکند. این رشتهکوه از شمال غربی به سمت جنوب شرقی امتدادیافته است که در دامنههای سرسبز شمالی این رشتهکوه، منطقۀ کلات نادری، در کوهپایههای شمالی دشت قرهقوم ترکمنستان، در شمال غربی آن شهرستان درگز و در جنوب این کوهستان دشت مشهد واقعشده است.
سابقه مطالعات طرح انتقال آب از رشتهکوههای هزار مسجد به مشهد به ۱۵ تا ۲۰ سال قبل بازمیگردد. سال ۹۰ این طرح توسط وزارت نیرو مصوب شد و بنا بود طبق طرح مصوب در سال ۱۴۰۱ آب این پروژه به مشهد برسد.
در دولت قبل پروژهای به نام «سازگاری باکم آبی» مطرح شد و در قالب این پروژه طرح انتقال آب از «قره تیکان» و «چهچهه» به مشهد مطرح و مطالعه شد که کل تخصیص آن پنج میلیون مترمکعب بود البته از آن جا که صرفه اجرایی نداشت لذا پروژه رد شد و هیچ مجوزی هم برای آن صادر نشد و شرایط به حالت قبل بازگشت.
حال با رسیدن به وضعیت بحرانی یک بار دیگر احرای این پروژهها بر سر زبانها افتاده و این موضوع در هفته جاری رئیس کمیته آب مجلس شورای اسلامی و معاون تلفیق و امور تنظیمگری شرکت مدیریت منابع آب ایران را به مشهد کشاند.
سیاستهای نادرست در حوزه مصرف آب
تامین آب برای مشهد که ظاهرا راهی به جز انتقال آب از کوههای هزار مسجد را پیش روی مسوولان نگذاشته موجب شد تا رئیس کمیته آب مجلس شورای اسلامی برای اجرای این پروژه به خراسان رضوی سفر کند.
رئیس کمیته آب مجلس شورای اسلامی اذعان کرد: متاسفانه برخی سیاستها و طرحهای نادرست به حوزه زیست محیطی و منابع آبی لطماتی وارد کرده است که باید آنها را اصلاح کرد و برخی مشکلات امروز ناشی از همین سیاستهای اشتباه در گذشته است.
امیر قلی جعفری بروجنی در این سفر با بیان اینکه مهمترین عامل اصلی و ضروری برای اجرای این پروژه تامین اعتبار است به بازار گفت: در این سفر بازدید از این پروژه و تهیه گزارش پیرامون مراحل لوله گذاری برای انتقال آب در دستور کار قرار داشت.
رئیس کمیته آب مجلس شورای اسلامی اذعان کرد: متاسفانه برخی سیاستها و طرحهای نادرست به حوزه زیست محیطی و منابع آبی لطماتی وارد کرده است که باید آنها را اصلاح کرد و برخی مشکلات امروز ناشی از همین سیاستهای اشتباه در گذشته است. وی از جانمایی اشتباه صنایع و یا توسعه بی رویه اراضی باغی و کشاورزی و خارج از الگوی کشت و صدور بی رویه پروانه حفر چاه به عنوان تعدادی از همین رویههای نادرست و سیسات گذاریهای اشتباه در حوزه آب یاد کرد.
وی البته به این موضوع که برای تامین آب شرب مشهد کوتاهیها و غفلتهایی نیز از گذشته تاکنون انجام پذیرفته است ابراز کرد: البته در برنامههای توسعه برنامه هفتم توسعه طرحهای قابل توجهی برای حفاظت از منابع آبهای زیر زمینی و هم چنین آبهای سطحی دیده شده است.
رئیس کمیته آب مجلس شورای اسلامی از استحصال آبهای مرزی و حفظ آن ها، انسداد و جلوگیری از حفر چاههای غیرمجاز، ممانعت از برداشت اضافه چاههای مجاز و به طور کلی دیپلماسی به عنوان برنامههای مهم دولت در راستای صیانت از منابع و ذخایر آبی در برنامه توسعه هفتم یاد کرد.
انجام طرحهای اضطراری
رئیس حوضه آبریز فلات مرکزی و حوضههای شرقی کشور نیز در حاشیه سفر به خراسان رضوی با هدف بررسی راههای تامین آب به مشهد در جمع خبرنگاران اظهار کرد: یکی از اولویتهای اصلی وزارت نیرو تامین آب شرب مشهد است و یکی از طرحهای اضطراری و اولویتدار این شهر طرح انتقال آب از هزار مسجد به مشهد است.
رئیس حوضه آبریز فلات مرکزی و حوضههای شرقی کشور: سال گذشته تهاتر نفت برای طرحهایی که قرارگاه خاتم الانبیاء پیمانکار آنها بود وجود داشت، اما این موضوع در سال جاری و در قانون بودجه پیشبینی نشده، اما ممکن است در سال آینده دوباره بحث تهاتر نفت مطرح شود و بخشی از ظرفیتهای اعتباری طرحهای انتقال آب از محل تهاتر نفت تامین شود
علی پور احمد اذعان کرد: سال گذشته تهاتر نفت برای طرحهایی که قرارگاه خاتم الانبیاء پیمانکار آنها بود وجود داشت، اما این موضوع در سال جاری و در قانون بودجه پیشبینی نشده، اما ممکن است در سال آینده دوباره بحث تهاتر نفت مطرح شود و بخشی از ظرفیتهای اعتباری طرحهای انتقال آب از محل تهاتر نفت تامین شود.
رئیس حوضه آبریز فلات مرکزی و حوضههای شرقی کشور ادامه داد: سد «شوریجه» یکی دیگر از طرحهای اولویتدار است که کل اعتبار آن از محل صندوق توسعه ملی و با اذن مقام معظم رهبری تامین شده است.
وی بیان کرد: به این طرح حدود ۱۲۰۰ میلیارد تومان اختصاص داده شده و طبق برنامه خردادماه سال آینده این سد آبگیری خواهد شد که با اجرای این طرح حدود ۲۰ میلیون متر مکعب آب شرب برای مشهد تامین میشود.
پوراحمد تصریح کرد: مذاکره با ترکمنستان جهت استفاده نکردن از آب سد دوستی و ذخیره آن برای زمان پیک تابستان سال آینده از اقدامات دیگر و در حال انجام است و تمام پتانسیلهای وزارت نیرو و سایر دستگاههای مرتبط به کار گرفته شده تا مانند تابستان سال جاری که قطعی آب نداشتیم، در سال آینده نیز قطعی آب نداشته باشیم.
فشار بر روی سفرههای زیر زمینی
ابراهیم طوسی کارشناس آب و فاضلاب اظهار میکند: خراسان رضوی دارای ۳۲ سد فعال است که در شهرستانهای «تربتحیدریه، قوچان، مشهد، خواف، درگز، سبزوار، تایباد، تربتجام، چناران، سرخس، نیشابور، کلات و فریمان» قرار دارند.
وی با بیان اینکه متاسفانه میزان ورودی آب به بسیاری از سدهای استان با کاهش ۷۰ درصدی روبرو شده است ادامه داد: برای تامین آب شرب مردم مشهد در طی تابستان سال جاری حفر چاههای متعدد در دستور کار قرار گرفت و لذا بار تامین آب بر دوش سفرههای آب زیر زمینی افتاده است که این موضوع خود موجب بحران بیشتر در آینده خواهد شد.
طوسی کارشناس حوزه آب: سدهای دوستی، طرق، کارده و ارداک به عنوان ۴ سد اصلی در تامین آب شرب از آبهای سطحی هستند که متاسفانه بنا بر اعلام سازمان آب و منطقهای خروجی آب در این سدها به صفر رسیده است و ورودیهای آنها نیز با کاهش بیش از ۷۰ درصد همراه بوده است و عملا این سدها از دایره تامین آب شرب مشهد خارج شدند
وی با بیان اینکه هم اکنون از مجموع ۳۷ دشت استان خراسان رضوی، نیمی در شرایط ممنوعه بحرانی قرار دارد و وجود چاههای غیرمجاز و برداشت بیرویه از منابع آبهای زیرزمینی مهمترین علت بحرانی شدن وضعیت دشتهای استان عنوان شده است به ما میگوید: در حال حاضر ۱۸ شهر استان درگیر بحران شدید آب هستند و این در حالی است که در فصل زمستان قرار داریم و میزان مصرف آب به اندازه فصل تابستان نیست.
این کارشناس آب اذعان میکند: متأسفانه میزان برداشت آب از تولید آب در طبیعت بیشتر است و این مهم منجر به ایجاد پدیده خطرناک نشست زمین و تهی شدن آبخوانها از آب زیرزمینی شده است.
خروج سدها از دایره تامین آب شرب
طوسی ابراز میکند: سدهای دوستی، طرق، کارده و ارداک به عنوان ۴ سد اصلی در تامین آب شرب از آبهای سطحی هستند که متاسفانه بنا بر اعلام سازمان آب و منطقهای خروجی آب در این سدها به صفر رسیده است و ورودیهای آنها نیز با کاهش بیش از ۷۰ درصد همراه بوده است و عملا این سدها از دایره تامین آب شرب مشهد خارج شدند.
وی با اشاره به اینکه شهرهای گلمکان، چناران، گلبهار، تربت جام، نیشابور، طرقبه، سبزوار، تربت حیدریه، گناباد، ریوادِه، شاندیز، بردسکن، صالح آباد، مِشکان، روشناوند، آلماجق، بیدخت، و باخرز است.
سرپرست آب منطقهای خراسان رضوی: علت اصلی تاخیر در اجرای پروژه انتقال آب هزار مسجد به مشهد اخذ مجوزات لازم به ویژه ماده ۲۳ بود که امسال بعد از ١٣ماه و پس از تکمیل پاسخهای مد نظر در طرح به تایید سازمان برنامه و بودجه رسید و به آب منطقهای ابلاغ شد
۷۴ درصد اقلیم استان خشک و ۲۶ درصد نیمه خشک است، از ۳۷ دشت استان ۳۳ دشت با افت سفرههای زیرزمینی مواجه است و ۱۵ دشت هم در شرایط بحرانی قرار دارند، لذا توجه جدی به موضوع سازگاری با خشکسالی ضروری است.
این در حالی است که بسیاری از شهرها نیز از جمله سلطان آباد، رباط سنگ، فریمان، بجستان، کاخک، ریوش، اسحاق آباد و سیدآباد نیز مشکلات کیفی آب وجود دارد.
تداوم خشکسالی، برداشتهای بی رویه آب از سفرههای زیرزمینی، افزایش چاههای غیر مجاز و افزایش مصارف شرب، ۴۲ شهر خراسان رضوی را با مشکل آب شرب مواجه کرده است و بیش از ۴۲۶ هزار نفر از جمعیت این تعداد شهر تحت تاثیر شرایط سخت تامین آب قرار دارند که عمدهترین و مهمترین دلیل این وضعیت، ادامه پدیده خشکسالی ناشی از کاهش بارشها در چند سال اخیر بوده است.
ضرورت تامین اعتبار ۶۰ هزار میلیارد ریالی
تامین اعتبار مالی پروژه انتقال آب هزار مسجد یکی از مهمترین دغدغههای مسئولان است که بنا بر اعلام سرپرست آب منطقهای خراسان رضوی با وجود اینکه ۶۵ درصد کل پروژه شامل ساخت سدها انجام شده، اما برای بقیه این پروژه نیاز به ۶۰هزار میلیارد ریال بودجه مالی است.
محمدعلی نعمت نژاد در این رابطه اذعان میکند: علت اصلی تاخیر در اجرای پروژه انتقال آب هزار مسجد به مشهد اخذ مجوزات لازم به ویژه ماده ۲۳ بود که امسال بعد از ١٣ماه و پس از تکمیل پاسخهای مد نظر در طرح به تایید سازمان برنامه و بودجه رسید و به آب منطقهای ابلاغ شد.
وی با تاکید بر این موضوع که اگر منابع مالی به موقع تامین شود طی دوسال آینده شاهد انتقال آب به مشهد خواهیم بود میافزاید: درماده ۲۳ قید شده ۱۰ درصد تامین مالی انتقال آب هزار مسجد دولتی است و ۹۰ درصد آن باید با استفاده از منابع داخلی وزارت نیرو تامین شود و یکی از گلایههای ما با توجه به ضرورت نیاز آب مشهد صدور مجوز ماده ۲۳ پس از ۱۳ماه است.
شعارسال با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از سایت تحلیل بازار، تاریخ انتشار: 21دی1402، کدخبر: 266684، www.tahlilbazaar.com