در داخل مسجد روستاي نگل قران خطي كه در زمان خليفه ي سوم به رشته تحرير وبه چهار اقليم دنيا فرستاده شده شده است . به همين دليل مردم اعتقاد زيادي به اين كلام الهي دارند و در حل مشكلات و گرفتاري هاي زندگي خود از آن ياري مي جويند و قسم دروغ به آن را گناهي بزرگ و نابخشودني مي دانند . چگونگي انتقال اين قرآن به روستاي نگل روشن نيست ، اما با توجه به گفته ها و حكايت عامه اين قرآن در دوران صفويه از دل خاك بيرون آورده شده است و از آن زمان در مسجد قديمي روستا به منظور زيارت اهالي نگهداري مي شود . مسجد در چند سال اخير به طور كامل بازسازي شده است .

غار باستاني كرفتو در شهرستان ديواندره ، در 72 كيلومتري شرق شهرستان سقز قرار دارد . با توجه به تحقيقات به عمل آمده در دوران ( مزوزوبيك ) كرفتو در زير آب بوده و در اواخر اين دوره ارتفاعات آن از آب خارج شد. غار كرفتو از غارهاي آهكي و طبيعي است كه در ادوار مختف جهت استفاده و سكونت انسان تغيير حالت داده و با معماري صخره اي در چهار طبقه ، در دل كوه حفر شده است . اين غار در سال 1379 گمانه زني شد و با بررسي باستان شناختي در محوطه بيرون و داخل غار، آثاري از دوران هاي مختلف به دست آمد . كشف تراشه هاي سنگي در طبقه چهارم و محوطه بيرون غار مي تواند نشانه اي از استفاده انسان در دوران پيش از تاريخ ، از اين غار باشد.

موقعيت : 77 كيلومتر شمال شرق شهرستان ديواندره

در بالاي سر در ورودي يكي از اتاق ها كتيبه اي يوناني وجود داردكه ظاهرا آنرا را مشابه معابد يوناني مي نمايد ، اما اختلاف بسياري از هر نظر با معابد يوناني دارد . در باره بخش معماري صخره اي غار ، تاريخ دقيقي وجود ندارد ، ولي با توجه به وضعيت دو بخش طبيعي و معماري صخره اي احتمالا از 3500 سال قبل مورد استافده قرار گرفته است و آثار برخي از دوره هاي تاريخي واسلامي ( پارتي و مغول ) در آن تا حدودي مشخص است .

* تپه باستاني زيويه

اين تپه در روستاي زيويه ، حدود 55 كيلومتري جنوب شرقي شهر سقز واقع و از محوطه بسيار وسيعي برخوردار است .طي كاوش هاي باستاني در اين تپه ، قلعه باستاني زيويه از زير خاك بيرون آمد ، زيويه هم از نظر آثار معماري و هم از نظر آثار هنري يكي از شاخص ترين مكان هاي دوره تاريخي محسوب مي شود ، و احتمالا مربوط به اقوام ماننايي است كه در حدود 700 سال پيش از ميلاد در مناطق شمال غرب ايران حاكميت داشته اند .

* مسجد دارالاحسان سنندج ( مسجد جامع )

موقعيت : سنندج – خيابان امام (ره)

بناي مسجد در سال 1227 ه . ق توسط امان الله خان اردلاني والي كردستان ساخته شده است . اين بنا داراي تزئينات كاشي كاري هفت رنگ ( مينايي ) ، آجركاري لعابدار و معقلي ، حوض سنگي و فواره هاي زيبا و همچنين ستون هايي با تزئينات طنابي شكل مي باشد . دو مثلث قرآن مجيد در اين مسجد بر روي ديوارها نگارش يافته است .

* مسجد دارالامان ( مسجد والي )

موقعيت : سنندج – خيايان فردوسي

اين مسجد توسط غلامشاه خان ، فرزند امان الله خان اردلاني ، در دوره قاجاريه در ضلع شرقي شهر ساخته شده است .

* پل قشلاق

موقعيت : سنندج نرسيده به پايانه مسافربري سنندج

ساختمان اصلي پل به دوران صفويه ياز مي گردد . اين بنا پل در زمان امان الله خان اردلان تعمير و مرمت كامل گرديده ولي بر اثر خرابي و ويراني بيش از حد در سال 1268 ه . ق ميرزا رضاي وزير كردستاني ، پل را به كلي تخريب و مجددا آن را بازسازي كرده است . وجود سنگ نيشته اي بر سينه كوه مجاور با تاريخ 1284 ه . ق حكايت از تعمير و مرمت پل در زمان ناظم الاياله ميرزا غلام حسين خان دارد .

* مسجد دو مناره سقز

موقعيت : سقز – خيابان امام (ره )

تاريخ دقيق بناي مسجد مشخص نيست ، ليكن ساكنين منطقه ساخت مسجد را به شيخ حسن مولان آباد نسبت داده اند و از اين رو احتمال دارد در اواخر دوره افشاريه و اوايل دوره زنديه ساخته شده باشد ،. بر بالاي مسجد ، دو مناره رفيع و بلند قرار دارد كه به همين دليل به مسجد دو منار شهرت دارد .

* مسجد خسروآباد گروس بيجار

موقعيت : روستاي خسروآباد گروس 45 كيلومتري شرق بيجار

بناي مسجد مربوط به دوران قاجار است .

* كليساي سنندج

موقعيت : خيابان نمكي – جنب حمام زرنگار

اين كليسا كه تنها كليساي شهر سنندج است در بافت قديمي شهر و در محله آقا زمان قرار دارد . اين بنا متاثر از معماري دوران اسلامي ساخته شده و از بناهاي عصر قاجاريه به شمار مي آيد .

* بقعه بابا گرگر ( امامزاده سيد جلال الدين )

موقعيت : شهرستان قروه – روستاي باباگرگر از توابع دلبران

* بازار بيجار

موقعيت : بيجار - مركز شهر

* بازار سنندج

موقعيت : مركز شهر سنندج

* پل صلوات آباد

موقعيت : بيجار – پانزده كيلومتري جاده آسفالته بيجار – تكاب ( ورستاي صلوات آباد )

تاريخ دقيق ساخت پل مشخص نمي باشد اما از شواهد پيداست كه پل با عناصر ويژه دوران صفويه بالاخص سنگ هاي حجاري شده و الگوهاي معماري اين دوران ساخته شده و در دوره هاي بعدي مرمت هايي بر روي آن انجام گرفته است.

* پل فرهاد آباد

موقعيت : 15 كيلومتري شمال غربي شهرستان قروه در روستاي فرهاد آباد

* حمام خان ( ظهيري )

موقعيت : سنندج – ضلع شمالي بازار سرپوشيده سنندج پايين تر از مسجد داروغه

* حمام قصلان

موقعيت : روستاي قصلان 6 كيلومتري شمال شهر قروه

* امامزاده عقيل حسن آباد ( سوگند )

موقعيت : بيجار شهر حسن آباد ياسوگند

* عمارت خسرو آباد

موقعيت : سنندج – بلوار شبلي ( خسروآباد سابق ) كوچه خندق

احداث بناي اوليه عمارت به طور دقيق مشخص نيست وليكن نوع معماري آن احتمالا مربوط به دوره زنديه مي باشد . در سال 1223 ه . ق اين عمارت توسط امان الله خان اردلان حمكران مقتدر كردستان براي پسرش خسرو خان ساخته شده است .

* عمارت آصف

موقعيت : سنندج – ضلع شمالي خيابان امام خميني (ره)

چنين آورده شده است كه احداث بناي اصلي عمارت آصف شامل تالار تشريفات ، به دوران صفويه باز مي گردد . در دوره هاي بعد به ويژه در دوران قاجار و پهلوي به تدريج بخش هايي به آن افزوده شده است .

* عمارت مشير ديوان

موقعيت : سنندج – خيابان شهدا – روبروي پارك شهدا

اين عمارت مجموعه اي از فضاهاي متعدد با شيوه و اسلوب معماري ايراني به ويژه نقشه يك ايواني توسط ميرزا يوسف مشير ديوان فرزند يكي از رجال سياسي به نام ميرزا رضاي وزيركردستاني در دوره قاجاريه ساخته شده است .

* عمارت ملا لطف الله شيخ السلام سنندجي ( خانه سالار سعيد ، موزه ، عمارت حبيبي)

موقعيت : سنندج – خيابان امام (ره) كوچه حبيبي

اين عمارت مقارن سلطنت ناصرالدين شاه قاجار حدود 150 سال پيش توسط يكي از علماي اهل سنت به نام ملا لطف الله شيخ الاسلام ، قاضي القضاه منطقه كردستان در دو بخش بيروني ( تالار تشريفات و زير زمين يا حوضخانه به انضمام فضاهاي جنبي و اتاق هايي در دو طبقه ) و بخش اندروني ( ساختمان دو طبقه شمالي و ساختمان غربي با دو فضاي وسيع در اضلاع شرقي و غربي و سر درها ) ساخته شده است .

* عمارت وكيل

موقعيت : سنندج – خيابان كشاورز ( وكيل سابق )

مجموعه اي بزرگ متعلق به خانواده وكيل است . از يك قسمت اصلي متعلق به حاج محمد رشيد بيگ وكيل ( دوران زنديه ) و بخش هاي ديگر كه در دوره هاي بعدي ايجاد شده تشكيل مي شود .

* عمارت احمد زاده

موقعيت : سنندج – خيابان نمكي

* پارك آبيدر

موقعيت : نزديك شهر سنندج

* روستاي اورامان تخت كردستان

موقعيت : مريوان

* درياچه زريوار

موقعيت : 2 كيلومتري غرب شهر مريوان

اين درياچه در سه كيلومتري شمال باختري مريوان و در ارتفاع 1285 متري از سطح دريا قرار دارد و از زيباترين ميراث هاي طبيعي استان كردستان به شمار مي آيد آب درياچه از چشمه هاي جوشان و رودخانه هاي چندي كه به آن مي ريزد تامين مي شود . حجم آب درياچه از 5/22 ميليون متر مكعب تا 47/5 ميليون متر مكعب در طول سال متغيير است . طول درياچه شش كيلومتر و عرض آن 1700 تا 3000 متر است . مساحت آن حدود 720 هكتار است. وجه تسميه زريوار و زريبار كه هر دو در منطقه متداول است . به واژه زري كه در زبان كردي به معني درياچه است بازمي گردد پسوندوار و بار پسوند تشبيهي و زريوار يا زريبار به معني درياچه وار است . درباره اين درياچه افسانه هاي متعددي وجود دارد . كه مشهورترين آنها وجود شهري مدفون در زير آبهاي درياچه است.

با اندکی اضافات و تلخیص برگرفته از وبلاگ کردستانیان، تاریخ انتشار: 26 آبان 1386، کدخبر: - ، www.kurdestanian.blogfa.com