برگزاری اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا و اراده طرفین برای گسترش روابط اقتصادی

شعارسال: دکتر سید ابراهیم رئیسی صبح روز جمعه در «دومین اجلاس بین‌المللی ایران و آفریقا» ضمن ابراز خرسندی از برگزاری این اجلاس بین جمهوری اسلامی ایران و قاره پرظرفیت آفریقا و نیز تشکر از گزارش وزیر صنعت، معدن و تجارت درباره اقدامات انجام شده برای برگزاری این اجلاس و نمایشگاه مرتبط با آن، بر اهمیت برنامه‌ریزی دقیق با زمان‌بندی مشخص برای تحقق اهداف اجلاس تاکید کرد.

رئیس جمهور با بیان اینکه گام اول برای موفقیت و تحقق اهداف این اجلاس وجود اراده میان طرفین است که نفس برگزاری اجلاس نماد و نمودی از وجود این اراده است، گفت: گام دوم شناخت ظرفیت‌های متقابل است که اقدام وزارت صمت برای برگزاری نمایشگاه توانمندی‌های جمهوری اسلامی ایران در کنار این اجلاس، قدم مهمی برای معرفی این ظرفیت‌ها و توانمندی‌ها به کشور‌های آفریقایی است.

دکتر رئیسی همچنین با بیان اینکه به رغم تحریم‌ها و فشارها، جمهوری اسلامی ایران پیشرفت‌های بسیاری داشته و امروز می‌توان ایران را کشوری پیشرفته و فناور نامید، افزود: کسب شناخت از پیشرفت‌ها و دستیابی ایران به فناوری‌های نوین بسیار مهم است.

رئیس جمهور با اشاره به اینکه تقویت همکاری‌ها با کشور‌های قاره آفریقا از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی مورد تأکید امام راحل بوده و در این سال‌ها نیز رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره بر این مسئله تأکید داشته‌اند، اظهار داشت: تفاوت معناداری در نگاه جمهوری اسلامی ایران و کشور‌های غربی به قاره آفریقا وجود دارد، ما به دنبال همکاری با کشور‌های آفریقایی برای این کشور‌ها و پیشرفت آن‌ها هستیم، اما کشور‌های غربی به گواهی تاریخ صرفاً به دنبال چپاول منابع و ثروت‌های کشور‌های آفریقایی بوده و هستند.

دکتر رئیسی با بیان اینکه به باور ما در صورت فراهم بودن بستر‌های لازم، مردم کشور‌های آفریقایی همانند کشور‌های غربی دارای استعداد و زمینه‌های فراوانی برای پیشرفت و دستیابی به جایگاه‌های رفیع علمی و فناوری هستند، تصریح کرد: اگر چه کشور‌های غربی اینگونه تبلیغ می‌کنند که فقط خودشان توانایی دستیابی به فناوری‌های نوین را دارند، اما باور داریم که استعداد‌ها و توانمندی‌های کشور‌های آفریقایی در این زمینه به هیچ وجه کمتر از کشور‌های غربی نیست.

رئیس جمهور با اشاره به ضرورت شناخت دقیق ظرفیت‌ها و استعداد‌های موجود در کشور‌های آفریقایی، وجود معادن و منابع گسترده در این کشور‌ها و فناوری و دانش لازم برای بهره‌برداری و فرآوری این معادن در جمهوری اسلامی ایران را ظرفیت‌های متقابل و مکمل توصیف و اضافه کرد: کشت فراسرزمینی و تامین منابع اولیه برای مراکز تولیدی و صنعتی با قیمت مناسب از دیگر زمینه‌های همکاری با آفریقا هستند.

دکتر رئیسی با بیان اینکه خدمات فنی-مهندسی در جمهوری اسلامی ایران به برکت انقلاب اسلامی بسیار پیشرفت داشته است، به بهره‌برداری از سد ساخته شده در کشور سریلانکا توسط متخصصان ایرانی در روز‌های گذشته اشاره کرد که با بالاترین سطح تکنولوژی‌های نوین احداث شده بود و تصریح کرد: امروز متخصصان ایرانی توانمندی ساخت پالایشگاه و نیروگاه‌های پیشرفته را دارند و این ظرفیت مهمی برای گسترش همکاری‌های فیمابین ایران و کشور‌های آفریقایی است.

رئیس جمهور گام بعدی در زمینه گسترش روابط دو طرف را شناخت موانع پیش‌رو و تلاش برای رفع آن‌ها دانست و خاطرنشان کرد: تمهید زیرساخت‌های لازم برای گسترش روابط از جمله توسعه و تقویت خطوط کشتیرانی، خطوط هوایی و رفع مشکلات نقل و انتقالات مالی و پولی از زمینه‌های ضروری برای گسترش روابط و همکاری‌ها میان دو طرف است.

دکتر رئیسی ادامه داد: طبیعتاً هر کدام از کشور‌های آفریقایی شرایط خاص خود را دارند و لذا برای توسعه روابط با این کشور‌ها لازم است برنامه متناسب با وضعیت هر کدام از کشور‌ها تهیه و عملیاتی شود.

رئیس جمهور ضمن تشکر از گزارش ارائه شده در زمینه برنامه وزارت صمت برای رفع موانع موجود در مسیر گسترش روابط تا اجلاس سال آینده، گفت: یکسال زمان برای رفع این مشکلات زمان بسیار طولانی است و باید تلاش کنید موانع موجود نهایتاً در مدت ۳ ماه برطرف شود؛ وزیر و دست‌اندرکاران وزارت صمت نشان داده‌اند که توانمندی این کار را دارند و رفع این موانع نباید یکسال به طول بیانجامد.

دکتر رئیسی نکته مهم بعدی را برای گسترش همکاری‌های میان ایران و کشور‌های آفریقایی بعد از برنامه‌ریزی‌های لازم با زمانبندی دقیق، پیگیری مجدانه برشمرد و افزود: شرط موفقیت در رسیدن به اهداف برنامه‌ریزی شده، پیگیری مجدانه به شکل روزانه است و محول کردن کار‌ها به گردش کار‌های اداری معمول نمی‌تواند اهداف مدنظر را محقق کند. لازم است در این زمینه از بخش خصوصی که کار‌ها را نه حتی روزانه بلکه ساعتی پیگیری می‌کنند، الگو گرفته شود.

رئیس جمهور با اظهار امیدواری نسبت به اینکه برگزاری این اجلاس و نمایشگاه مرتبط و پیگیری‌های بعدی با توجه به ظرفیت‌های متقابل و متناسب ایران و آفریقا بتواند باعث تحقق اقتصاد مکمل میان طرفین شود، اظهار داشت: هدف‌گذاری یک میلیارد دلاری برای همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا در یکسال آینده به هیچ وجه متناسب با ظرفیت‌های موجود نیست و حتما باید به سمت هدف ۱۰ برابری حجم همکاری‌های اقتصادی و تجاری فیمابین حرکت کنیم.

دکتر رئیسی با اشاره به فعالیت بیش از ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان در جمهوری اسلامی را که در سال گذشته حجم صادرات آن‌ها به حدود ۲ میلیارد دلار رسید، از جمله ظرفیت‌های بسیار مناسب برای گسترش همکاری‌های اقتصادی و روابط تجاری برشمرد و تصریح کرد: در سفر‌هایی که به برخی کشور‌های آفریقایی داشتم و در نمایشگاه‌هایی که در این سفر‌ها برگزار شده بود، محصولات دانش‌بنیان ایرانی در حوزه‌های کشاورزی، صنعتی، معدنی، درمانی، پزشکی و دیگر زمینه‌ها مشتری‌های بسیار خوبی پیدا کرد.

رئیس جمهور با بیان اینکه زمینه‌های صادراتی خوبی میان ایران و کشور‌های آفریقایی وجود دارد و عموما شاهد بوده‌ایم که کشور‌های آفریقایی برای همکاری با ایران تمایل زیادی دارند، خاطرنشان کرد: امیدوارم این نشست منشا تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌های سازنده و موثری برای ارتقای اقتصاد مکمل و اثربخش میان ایران و کشور‌های آفریقایی و منشا پیشرفت اقتصادی بیش از پیش برای دو طرف باشد.

برنامه جهش تجارت با قاره امید

افزایش تعداد رایزنان اقتصادی در آفریقا، فعال‌تر‌شدن وزارت امورخارجه و سفارتخانه‌های ایران در کشور‌های آفریقایی و افزایش برگزاری نمایشگاه‌های توانمندی‌های صادراتی در ایران و مقاصد هدف، از جمله این ابزارهاست که باید مورد‌توجه قرار گیرد. چالش دیگر، در رابطه با ساختار اقتصاد آفریقا است. به‌طور کلی کشور‌های آفریقایی به دو گروه «کشور‌های با درآمد متوسط» و «کشور‌های کم‌درآمد» تقسیم می‌شوند. گروه دوم توان زیادی برای واردات از دیگر کشور‌ها ندارند و در مقابل کالایی نیز برای صادرات در اختیار ندارند. اقتصاد کشور‌های با درآمد متوسط آفریقایی نیز عمدتا متکی به نفت و صنایع نفتی است و بنابراین به‌عنوان رقبای تجاری ایران محسوب می‌شوند. این کشور‌ها برای واردات، محصولات تولید آمریکا و اروپای‌غربی را ترجیح می‌دهند. به لیست مشکلات باید حضور پررنگ چین و هند به‌عنوان دو اقتصاد بزرگ را نیز اضافه کرد که رقابت با آن‌ها بسیار دشوار است. به‌رغم مشکلات مذکور، آینده درخشان اقتصاد قاره آفریقا ایجاب می‌کند که ایران سرمایه‌گذاری بیشتری در جهت شکل‌دادن رابطه با کشور‌های این قاره انجام دهد. بر اساس اظهارات رئیس سازمان توسعه‌تجارت اولین گام‌ها در توسعه زیرساخت‌ها برداشته شده و می‌توان اجلاس ایران و آفریقا را نقطه شروعی برای جهش روابط دو طرف دانست.

توسعه زیرساخت‌های تجارت با آفریقا

معاون وزیر و رئیس سازمان توسعه‌تجارت ایران یکی از سخنرانانی بود که در روز نخست «دومین اجلاس بین‌المللی ایران و آفریقا» طی سخنان خود مزایای توسعه‌تجارت با آفریقا را برشمرد و برنامه‌های دولت برای تحقق اهداف تجاری با این قاره را تشریح کرد.

به گزارش روابط‌عمومی سازمان توسعه‌تجارت ایران، مهدی ضیغمی، معاون وزیر و رئیس سازمان توسعه‌تجارت ایران در «دومین اجلاس بین‌المللی ایران و آفریقا» گفت: یکی از افتخارات بزرگ ایران و دولت سیزدهم این است که تحت‌منویات و تاکیدات مقام‌معظم رهبری سیاست توجه به آفریقا را در کانون توجه سیاست‌های خارجی کشور به‌ویژه در حوزه تجاری قرار داده‌است.

به گفته معاون وزیر، در این اجلاس، ایران میزبان بیش از ۳۰ کشور آفریقایی است و وزارت صمت به‌عنوان سیاستگذار و سازمان توسعه‌تجارت ایران به‌عنوان متولی بر گزاری این اجلاس در تعامل نزدیک با وزارت امورخارجه کشور، سفرای محترم کشور‌های آفریقایی در ایران و نمایندگان ایران در قاره آفریقا، برنامه ریزی گسترده‌ای را برای بر گزاری هدفمند این اجلاس انجام داده‌است. همانگونه که مستحضرید این رویداد همزمان با ششمین نمایشگاه توانمندی‌های جمهوری‌اسلامی ایران در حال اجرا است.

ضیغمی با بیان اینکه آشنایی با بخشی از توانمندی‌های صادراتی ایران در دستور کار این اجلاس است، افزود: دستگاه‌های تخصصی، اتاق‌های بازرگانی و فعالان اقتصادی طی جلسات مکرر و نشست‌های تخصصی نسبت به ارتباط تجاری و اقتصادی با همتایان خود تبادل‌نظر خواهند کرد و سعی کرده‌ایم در این اجلاس در قالب ۱۲ کمیته تخصصی نسبت به همکاری‌های مشترک تبادل‌نظر کنیم. وی با تاکید بر لزوم افزایش سطح روابط اقتصادی ایران با قاره آفریقا، گفت: اقتصاد ایران و بسیاری از کشور‌های آفریقایی مکمل یکدیگر هستند و به‌راحتی می‌توان از مسیر تجارت آزاد دوطرفه نسبت به جهش در مناسبات تجاری اقدام کرد. در همین راستا سازمان توسعه‌تجارت درنظر دارد با همراهی و همفکری معاونت دیپلماسی وزارت امورخارجه تعداد رایزنان بازرگانی را در سال‌جاری در قاره آفریقا از ۳ نفر به ۱۴ نفر افزایش دهد.

رئیس سازمان توسعه‌تجارت ایران ضمن برشمردن موانع توسعه اقتصادی ایران با کشور‌های آفریقایی، گفت: شناخت از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های طرفین محدود است؛ امیدواریم از مسیر این اجلاس و نمایشگاه ایران اکسپو ۲۰۲۴ و نشست‌های فراوانی که برنامه ریزی کردیم این نقیصه را برطرف کنیم. همچنین حل این مسائل زیرساختی که به آن‌ها اشاره می‌کنم، از جمله ضرورت راه‌اندازی خط منظم هوایی به‌ویژه به غرب و جنوب آفریقا، (توافق‌نامه‌ای در این زمینه امضا شد، اما اجرایی نشده‌است) و ضرورت راه‌اندازی خط کشتیرانی به غرب و جنوب آفریقا الزامی است. وی افزود: همانگونه که می‌دانید ما به شرق و شمال آفریقا خط منظم کشتیرانی راه‌اندازی کرده‌ایم و با دستور رئیس‌جمهوری در سفر به الجزایر موضوع کشتیرانی به غرب‌آفریقا نیز در دستور کار قرارگرفته‌است.

وی در ادامه گفت: موضوع بعدی زیرساخت‌ها در مبادلات مالی و بانکی است که ابتکارات خوبی را در این اجلاس با همتایان آفریقایی خود به اشتراک خواهیم گذاشت و امیدواریم این سه موضوع اصلی در اجلاس بعدی حل و فصل شوند.

ضیغمی در پایان پیشنهاد داد؛ با توجه به‌دستاورد‌ها و توافق‌های این اجلاس، همزمان با ایران در دبیرخانه اتحادیه آفریقا نیز سازوکاری برای حفظ، توسعه و این ارتباطات شکل بگیرد. امروز ضمن رونمایی از تندیس و لوح یادبود دبیرخانه دائمی ایران و آفریقا در این زمینه با مقامات آفریقایی مذاکراتی خواهیم کرد. امیدواریم این اجلاس نقطه‌عطف جهش روابط اقتصادی، تجاری و فرهنگی ایران با کشور‌های قاره بزرگ آفریقا باشد.

افت شدید صادرات به آفریقا

برای بررسی رابطه ایران با کشور‌های آفریقایی بررسی آمار‌های سال‌گذشته تصویر روشنی ارائه می‌دهد. آمار تجارت ایران با آفریقا در سال‌۱۴۰۲ تا حدی با انتظارات در ابتدای سال‌گذشته تفاوت دارد. در ابتدای تابستان سال‌گذشته، رئیس‌جمهور به سه کشور آفریقایی کنیا، اوگاندا و زیمبابوه سفر کرد. سفری که محور اصلی گفتگو‌ها در آن مسائل اقتصادی بود. مسوولان دولتی در دیدار‌های خود با همتایان آفریقایی، بار‌ها بر توسعه مناسبات اقتصادی تاکید کردند. همین مساله باعث شد که برخی کارشناسان پیش‌بینی کنند که حجم تجارت ایران با کشور‌های آفریقایی افزایش قابل‌توجهی داشته‌باشد. نتیجه اما، کاملا متفاوت بود. آمار‌های گمرک نشان می‌دهد که صادرات ایران با کشور‌های آفریقایی در سال‌گذشته از نظر وزنی ۲۱‌درصد و از نظر ارزشی ۴۱‌درصد نسبت به سال‌۱۴۰۱ کاهش داشته‌است. در سال‌۱۴۰۲ ایران ۱.۹‌میلیون‌تن کالا به ارزش ۶۹۴‌میلیون دلار به مقصد کشور‌های آفریقایی صادر کرده‌است. رقمی که معادل کمتر از ۱.۵‌درصد کل ارزش صادرات ایران است. در مقابل واردات ایران از قاره آفریقا افزایش داشته‌است. در سال‌۱۴۰۱ ایران مجموعا ۲۶‌میلیون دلار از کشور‌های آفریقایی کالا وارد کرده که این رقم به ۱۲۷‌میلیون دلار در سال‌۱۴۰۲ افزایش پیدا کرده‌است. با وجود افزایش ۳۹۵‌درصدی واردات از کشور‌های آفریقایی، همچنان هیچ‌کدام از این کشور‌ها سهم قابل‌توجهی در تامین نیاز‌های وارداتی ایران ندارند. در حال‌حاضر در بین کشور‌های آفریقایی غنا مهم‌ترین مقصد صادراتی ایران است. در سال‌گذشته ایران ۱۷۴‌میلیون دلار به غنا کالا صادر می‌کند و این کشور با در اختیار داشتن سهم ۰.۴‌درصدی از کل صادرات ایران در جایگاه بیست و دوم مقاصد صادراتی ایران قرار دارد. پس از غنا، آفریقای‌جنوبی با ۱۴۵‌میلیون دلار، کنیا با ۴۹‌میلیون دلار و نیجریه با ۴۸‌میلیون دلار واردات از ایران، در جایگاه‌های بعدی مهم‌ترین مقاصد صادراتی ایران در قاره آفریقا قرار دارند.

با وجود این کاهش قابل‌توجه در ارزش صادرات ایران باید به این نکته نیز توجه کرد که شکل‌دادن رابطه تجاری امری زمان‌بر است و طبیعتا در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست؛ در نتیجه می‌توان امیدوار بود که استمرار بر گزاری مراسم‌هایی مانند «اجلاس بین‌المللی ایران و آفریقا» بتواند تحقق این هدف را تسهیل کند.

***

وزیر صمت تاکید کرد: ایجاد دبیرخانه دائمی اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا

وزیر صنعت، معدن و تجارت بر ایجاد دبیرخانه دائمی اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا در این وزارتخانه و پیگیری مسائل مهم در جهت توسعه روابط برد برد با کشور‌های آفریقایی تاکید کرد.

عباس علی آبادی-وزیر صنعت، معدن و تجارت- روز جمعه در دومین اجلاس ایران و آفریقا اظهار کرد: این دبیرخانه دائمی گام مهمی است تا مسیر توسعه همکاری‌های تجاری و اقتصادی بین ایران و آفریقا هموار شود.

وی افزود: تلاش برای اصلاح تعرفه‌های گمرکی در جهت توسعه روابط برد برد با کشور‌های آفریقایی یکی از مسائل مهمی است که از طریق این دبیرخانه پیگیری خواهد شد.

وزیر صمت با بیان اینکه رفع موانع تجارت و صادرات در اولویت کاری ما قرار دارد، گفت: اطلاعات کاملی از ظرفیت کشور‌های آفریقایی از تولید و امکان صادرات انواع سنگ‌های معدنی، قیمتی و صنایع دستی وجود دارد و بر این باور هستیم که با توسعه معادن و خطوط محصولات فراوری به کمک توانمندی‌های یکدیگر و واردات بخش عمده نیاز‌های ایران از قاره آفریقا را از طریق روابط برد برد توسعه دهیم.

وی ادامه داد: برنامه‌های ما برای توسعه تجارت شامل توسعه زیرساخت‌های فیزیکی، رفع مشکلات مربوط به نقل و انتقالات بانکی و افزایش تعاملات برای حل مشکلات به صورت دوره‌ای است.

علی آبادی به توسعه زیرساخت‌های فیزیکی بین ایران و آفریقا اشاره کرد و گفت: ایران درصدد است تا با توسعه خطوط کشتی رانی به غرب و جنوب آفریقا و سرویس دهی منظم و خطوط هوایی با اولویت یک یا دو کشور در هر منطقه با استفاده از ظرفیت خطوط حمل و نقل مبادلات تجاری را توسعه بخشد.

وی تاکید کرد: رفع مشکلات مربوط به نقل و انتقالات بانکی از طریق استفاده از ارز محلی و تهاتر کالا یکی از مسائل در توسعه تجارت است، یکی از ابزار‌های مهم برقراری روابط مالی و بانکی بین ایران و منطقه تبادل کالاست.

وزیر صنعت، معدن و تجارت بیان کرد: در این اجلاس فرصت بسیار خوبی فراهم شده است تا نهاد‌های مالی مهم و پشتیبان صادرات و سرمایه گذاری با یکدیگر مذاکره و ملاقات داشته باشند تا نتیجه آن در تعمیق روابط بانکی طرفین را مشاهده کنیم.

علی آبادی، بر افزایش تعاملات برای حل مشکلات به صورت دوره‌ای بین توسعه تجارت ایران و آفریقا تاکید کرد و ادامه داد: آمادگی بر تشکیل اتاق‌های بازرگانی و افزایش تعداد مراکز تجاری از ۱۰ مرکز به حداقل ۱۵ مرکز و افزایش تعداد رایزنان به ۱۲ رایزن در یک افق کوتاه مدت، تسهیل در دسترسی متقابل رایزن‌ها در قالب هیات‌های تجاری و حضور در نمایشگاه‌ها و عرضه محصولات ایران در افریقا به صورت متقابل را داریم.

وزیر صنعت، معدن و تجارت ابرای امیداوری کرد: کشور‌های افریقایی در موارد توسعه تجارت، اقداماتی را انجام دهند.

طبق اعلام سازمان توسعه تجارت ایران، وی با اشاره به دستاورد‌های ایران در حوزه‌های مختلف گفت: جمهوری اسلامی ایران از توانمندی‌های صنعتی قابل توجهی در زمینه‌هایی مانند پتروشیمی مواد شیمیایی ماشین آلات و تجهیزات کشاورزی، صنایع معدنی، صنایع خلاق و دانش بنیان شوینده و مواد بهداشتی دارو و تجهیزات پزشکی مصالح ساختمانی مواد غذایی و همچنین در بخش خدمات فنی و مهندسی به خصوص در زمینه زیرساخت‌های پالایشگاهی نیروگاهی حمل و نقل مسکن گردشگری بهداشت و درمان و آموزش برخوردار است.

علی آبادی افزود: ایران می‌تواند این توانمندی‌ها را در جهت توسعه هرچه بیشتر کشور‌های آفریقایی به کار گیرد.

وی ادامه داد: همه تلاش ما در این چند روزه این بوده که این اجلاس از جنبه تشریفاتی خارج شود و به یک رویداد کاری تبدیل گردد از اینکه امروز شاهد حضور بیش از ۲۰۰ بازرگان برجسته آفریقایی در این نشست هستیم بسیار خوشحالیم و تقاضا می‌کنم در نشست‌هایی که از نزدیک بین بازرگانان برگزار می‌شود همه تلاش کنیم تا این اجلاس را از سطح یک اجلاس صرفاً تشریفاتی به یک اجلاس کاری تبدیل کنیم.